De (on)zin van zelfhulpboeken tegen het licht gehouden...

"Zelfhulpboeken kunnen er nooit voor zorgen dat iemand slank, machtig, rijk en geliefd wordt. En zélfs als dat zou gebeuren, dan zouden de lezers vast nog even ongelukkig zijn als voor het lezen van dat boek." Een waarheid als een koe, toch? Al zou ook in dit geval een beetje nuance wel op zijn plaats geweest zijn, moet de redactie van De Standaard gedacht hebben. Daarom pakte zij onlangs uit met een artikel waarin naar de (on)zin van zelfhulpboeken werd gepeild.
Psycholoog en onderzoeker Ad Bergsma, die in 2011 promoveerde met een proefschrift over geluk aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en zelf een aantal zelfhulpboeken schreef, maakt in zijn studie 'Do self-help books help?' een onderscheid tussen probleem- en groeigerichte zelfhulpboeken. Zo zouden probleemgerichte boeken in bepaalde gevallen, zoals milde depressie, angst en slaapproblemen, even effectief kunnen zijn als psychotherapie. Over de lezers van zelfhulpboeken wordt vaak smalend gedaan, stelt Bergsma. Toch is ook hier enige voorzichtigheid geboden: vaak gaat het om relatief hooggeschoolde, leeshongerige vrouwen met een bovengemiddelde nieuwsgierigheid. Verder waarschuwt de Nederlander voor de onrealistische verwachtingen die sommige zelfhulpboeken kunnen creëren en vraagt hij zich af of er geen sprake zou kunnen zijn van een placebo-effect. In ieder geval staat of valt veel met de persoonlijkheid van de lezer, aldus de onderzoeker: "Of de boeken écht werken, hangt meer af van de lezer dan van de boeken." Collega-onderzoeker Susan Krauss Whitbourne, professor psychologie aan de University of Massachussetts Amherst, treedt Bergsma hierin bij en stelt dat het moet klikken met een boek, net zoals het moet klikken met een therapeut van vlees en bloed. Volgens haar is het van belang dat de lezer niet klakkeloos alles slikt: "Je moet altijd kritisch staan tegenover het advies van een zelfhulpboek."
Dat laatste kunnen wij alleen maar beamen en speelt ook een rol als we weer eens op zoek gaan naar een aantal zelfhulptitels voor onze collectie. Zo kwamen er de voorbije twee jaar precies een dozijn zelfhulpboeken bij waarvan dit alvast de drie meest opvallende zijn...

Uit recent wetenschappelijk onderzoek kwam naar voren dat stress een alarmsignaal is in de zetel van ons denk- en redeneervermogen: de prefrontale neocortex. Paradoxaal genoeg is deze prefrontale intelligentie weinig bewust. Toch kunnen we, als we onze stress leren herkennen en de boodschap erachter leren begrijpen, een prefrontale manier van denken ontwikkelen die deze stress aanpakt. Een methode gekenmerkt door openheid, relativeringsvermogen, creativiteit, rationaliteit en altruïsme. Aan de hand van concrete voorbeelden en oefeningen illustreren de auteurs van deze hulpgids hoe dit precies in zijn werking gaat. 

Wijzer van stress: beter leven dankzij de neurowetenschappen / J. Fradin, M. Aalberse, L. Gaspar, C. Lefrançois en F. Le Moullec. - Berchem : De Boeck, 2011. - 221 p.

Het veranderen van de manier waarop je naar jezelf kijkt, is de hoofdtoon van deze hulpgids. Als je begrijpt waar je gebrek aan zelfvertrouwen vandaan komt en hoe dit een vicieuze cirkel creëert die belemmert dat je zelfvertrouwen tot ontwikkeling komt, sta je, volgens de auteur van dit boek, al een stuk verder. Het aanvaarden van je talenten en je zwakheden leren relativeren, een zekere mildheid voor jezelf, zorgen voor een objectieve kijk op wie je bent.

Gezond zelfvertrouwen: verbeter je zelfwaardering stap voor stap / M. Fennell. - Amsterdam : Nieuwezijds, 2011. - 255 p.

De Amerikaanse psycholoog Timothy Wilson, deskundige op het gebied van zelfkennis en geluk, beweert in dit zelfhulpboek dat we ons zelfbeeld kunnen verbeteren door zelf ons levensverhaal vorm te geven. De sleutel tot ons geluk ligt verscholen in de manier waarop we het verhaal van ons leven weten bij te sturen, de mogelijkheid om ons eigen verhaal te herschrijven.

De verhalen van ons leven: verander je zelfbeeld en verbeter je bestaan / T. Wilson. - Amsterdam/Antwerpen : Contact, 2011. - 309 p.

Homeland: meermaals bekroonde Amerikaanse reeks over een zwaar getraumatiseerde oorlogsveteraan...

Begin dit jaar ging Knack Focus op bezoek bij Gideon Raff, een van de bedenkers van Homeland, een Amerikaanse dramaserie die zich hoofdzakelijk concentreert op de, door de acht jaar in gevangenschap in handen van Al-Qaeda, zwaar getraumatiseerde soldaat Nicholas Brody. Het bijzondere aan deze bekroonde televisiereeks is dat de makers ervan in eerste instantie geïnteresseerd zijn in het lange herstelproces van GI Brody. Na jarenlange folteringen moet de man onder andere opnieuw toenadering zoeken tot zijn van hem vervreemde vrouw en twee kinderen, een moeizaam verlopend proces daar hij voortdurend geplaagd wordt door nachtmerries, enkel in slaap raakt als hij op de grond ligt en nauwelijks lichaamscontact verdraagt. Raff: "Alles wat je leest en hoort over krijgsgevangenschap gaat over de ontvoering van soldaten of over de campagnes die gevoerd worden om ze terug thuis te krijgen. Maar eenmaal ze vrijgelaten zijn, houdt het op. De terugkeer is ons happy end, en alles wat daarna komt interesseert ons niet, omdat het dat ideaalbeeld zou kunnen verstoren." 

Toegegeven, om deze intelligente reeks iets spannender te maken, voerden de scenaristen ook de niet altijd even betrouwbare Carrie Matheson, een vrouwelijke CIA-agente met een voorgeschiedenis van psychische problemen, ten tonele. Zij is de enige die niet meegaat in de idolatrie die de Amerikaanse media en publieke opinie opzetten na de terugkomst van hun oorlogsheld. Vlak voor Brody's bevrijding zou er immers een Amerikaan naar het terroristische kamp zijn overgelopen, een gegeven dat aan deze reeks heel wat extra spankracht moet geven. 

Ter voorbereiding van Homeland had Gideon Raff heel wat gesprekken met ex-gevangenen en hun trauma dat ze aan hun beproevingen overhielden: "Het wordt vaak omschreven als posttraumatische stress, maar eigenlijk kun je het met niets vergelijken. De ervaring is zo ingrijpend, je wordt er zo door ontmenselijkt dat het onmogelijk is om er nog helemaal van te herstellen.(...) Een van de treurigste dingen die ik heb gehoord, kwam van een man die vijf jaar gevangen had gezeten. Hij vertelde me dat hij op den duur zo eenzaam en bang was in dat hol dat hij blij was als zijn beulen hem kwamen halen om hem te folteren, omdat hij dan toch een beetje menselijke interactie had."

Snel dus naar de bestelknop van je digitale televisie, maar niet zonder ook eerst eens langs te komen in onze bibliotheek voor...

Voor mensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) als gevolg van seksueel misbruik, oorlogsgeweld of geweld tout court is het opgelopen trauma nooit verleden tijd. Op basis van interviews met mensen met PTSS en gesprekken met hun omgeving toont de auteur van dit boek aan hoe veelomvattend de impact van dergelijke traumaklachten op het dagelijks leven kan zijn. 

Trauma-ervaringen: verhalen van mensen met PTSS en hun naasten / K. van der Heijden. - Amsterdam : Hogrefe, 2012. - 152 p.

Diverse auteurs behandelen het begrip ‘veerkracht’ in zowel de therapeutische praktijk, de klinische context als in een louter theoretisch kader. Alles draait om als traumatisch ervaren gebeurtenissen, van seksuele misdrijven tot de jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog, waarin zowel slachtoffers als daders van geweld aan bod komen. Tegelijkertijd pleiten verschillende bijdrageschrijvers voor complementaire therapeutische strategieën, met onder meer systemische coaching en EMDR, rond de materies trauma en veerkracht.

Trauma et résilience: victimes et auteurs / R. Coutanceau, J. Smith, S. Lemitre en J.L. Senon. - Paris : Dunod, 2012. - 450 p.

Dit handboek geeft een overzicht van klinische en wetenschappelijke inzichten waardoor praktische hulp aan mensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) mogelijk wordt. Zowel enkelvoudige als complexe posttraumatische stressstoornissen en dissociatieve stoornissen worden belicht. Er is ook ruime aandacht voor preventie, opvang en allerlei vormen van psychotherapie en farmacotherapie, voor zowel kinderen als volwassenen, bij de behandeling van PTTS.

Handboek posttraumatische stressstoornissen / E. Vermetten, R.J. Kleber, O. van der Hart, J. Haagen en M. Sleijpen. - Utrecht : De Tijdstroom, 2012. - 808 p.

Deze uitgave formuleert aanbevelingen voor de behandeling van volwassenen met gegeneraliseerde angststoornissen, zoals posttraumatische stressstoornissen, obsessief-compulsieve stoornissen en sociale fobieën, al dan niet in combinatie met andere (depressieve) stoornissen. Het gaat in op de farmacologische en psychologische aspecten van de behandeling en biedt evidence-based materiaal voor de organisatie van deze specifieke vorm van zorg in het ruimere zorggeheel. Op de bijhorende cd worden diverse data die deze richtlijn ondersteunen grafisch voorgesteld.

Generalised anxiety disorder in adults: management in primary, secondary and community care / National Collaborating Centre for Mental Health. - Leicester :  The British Psychological Society, 2011. - 463 p.

De psychische problemen waarmee vluchtelingen en asielzoekers worden geconfronteerd, bewijzen dat culturele en sociaaleconomische factoren een belangrijke rol spelen in de aanpak van de zoektocht naar hulp en de acceptatie of de afwijzing van behandelingen. Zowel theoretische als praktische aspecten van de geestelijke gezondheidsnoden bij dergelijke mensen worden in deze publicatie behandeld: van de impact van migratie op de geestelijke gezondheid tot diagnostische drogredenen rond de veranderde identiteit. Het laatste deel van dit boek richt zich dan weer op heel specifieke problemen zoals rouwverwerking, seksueel geweld en posttraumatische stressstoornissen en heeft aandacht voor psychische problemen bij specifieke groepen, zoals kinderen op de vlucht.  

Mental health of refugees and asylum seekers / D. Bhugra, T. Craig, en K. Bhui. - Oxford : Oxford University Press, 2010. - 308 p.